Świat, w którym żyjemy pędzi. Codzienność stawia przed nami wiele zadań: praca zawodowa, obowiązki domowe, wychowanie dzieci czy realizowanie pasji i zainteresowań. Organizujemy swoje życie w sposób, który umożliwia efektywne wywiązywanie się z rzuconych przez nie wyzwań. Nierzadko próbujemy pomóc sobie, prowadząc kalendarze, tworząc notatki w naszych telefonach, przypomnienia. Daje to nam poczucie kontroli i sprawstwa, a niejednokrotnie buduje poczucie bezpieczeństwa.
Podobnie dzieje się w życiu naszych dzieci. Codzienność stawia przed nimi wiele zadań, i choć wydają się one proste i przyjemne nie zawsze tak jest. Nieoczekiwana zmiana sali w przedszkolu, zagubiona zabawka, a czasem wyjście do nowego miejsca może okazać się trudnym i stresującym doświadczeniem dla dziecka.
Jest to problem szczególnie bliski rodzicom dzieci, ze zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Jedną z cech charakteryzujących zaburzenia ze spektrum autyzmu jest przywiązanie do schematów i rutyn. Powtarzalność zdarzeń daje dziecku poczucie bezpieczeństwa, ułatwia codzienne życie dziecka, pozytywnie wpływa na proces terapeutyczny. Jednak życie codzienne nie zawsze płynie zgodnie z utartymi schematami. Planując je, ograniczamy ryzyko wdarcia się chaosu i nieuporządkowania. Jak zatem możliwie skutecznie planować czas naszych pociech, aby czuły się bezpiecznie i spokojnie?
Z pomocą przychodzą tutaj plany aktywności. Poprawnie skonstruowany plan aktywności daje dziecku wiedzę, na temat tego co będzie się działo danego dnia iw jakiej kolejności. W konsekwencji buduje to poczucie bezpieczeństwa.
Nie jest to jednak jedyne zastosowanie planów. Służą one także do nabywania nowych umiejętności, rozwijania kompetencji społecznych w kontakcie z rówieśnikami i dorosłymi, a nierzadko są przepustką do samodzielności.
Warto zatem poświęcić im nieco uwagi.
Czym właściwie jest plan aktywności? To nic innego jak zestaw zdjęć, obrazków, słów będących instrukcją do wykonania sekwencji czynności. Plan ten może przybierać różnorodną formę, która zmienia się, w zależności od jego zastosowania, indywidualnych potrzeb dziecka oraz założonych do osiągnięcia celów.
Do czego można wykorzystać plan aktywności? Plan aktywności jest narzędziem, który usprawnia proces terapeutyczny. Zastosowań planów aktywności jest wiele: organizacja życia przedszkolnego, nauka przygotowywania prostych posiłków, instruktaż ubierania się, nauka zabawy w pojedynkę lub z rówieśnikami, nauka wykonywania prostych rysunków.
Jak zatem powinien wyglądać idealny plan aktywności? Nie ma jednego wzorca według którego tworzy się plany aktywności. Szczególnie istotnym założeniem w konstruowaniu planów aktywności jest ich czytelność i forma, która jest adekwatna do możliwości psychoedukacyjnych dziecka. W przypadku planów organizujących życie codzienne dziecka, przybierają one formę albumu lub paska z etykietami, które obrazują kolejno czynności takie jak: poranna toaleta, śniadanie, wyjście do przedszkola, powrót z przedszkola, obiad, zabawa, spacer, kolacja, wieczorna toaleta, sen. Oczywiście to bardzo uproszczona forma planu. Dla młodszych dzieci przyjaźniejszą formą są albumy, z jedną etykietą na jednej stronie. Po wykonaniu czynności etykieta odkładana jest w wyznaczone miejsce, a dziecko przewraca stronę. Pojedyncze etykiety są szczególnie ważne w przypadku dzieci, które mają problem z koncentracją uwagi. Mała ilość elementów minimalizuje ryzyko pomyłki, przez co plan jest łatwiejszy w użytkowaniu. Dla starszaków dobrym rozwiązaniem jest pasek, na którym znajduje się większa ilość elementów. Procedura jest taka sama jak powyżej, etykieta obrazująca aktualnie wykonywaną czynność odkładana jest do wyznaczonego miejsca, po zakończeniu jej dziecko sprawdza kolejną etykietę.
Plany służące nauczaniu nowych umiejętności najczęściej przybierają formę albumu ze zdjęciami. Istotą jest podzielenie danej czynności na etapy, które należy kolejno wykonać aby osiągnąć założony cel. Dla przykładu posłuży tu przygotowanie prostego posiłku: pierwsze zdjęcie obrazuje talerz, kolejne talerz, na którym leży kromka chleba, następnie zdjęcie, na którym dziecko smaruje chleb masłem, kolejne zdjęcie to talerz z kromką chleba posmarowaną masłem i plastrem sera. Liczba etapów, na jakie dzielimy daną czynność uzależniona jest od poziomu funkcjonowania dziecka. Nie jest jednak zasadą, że do konstruowania planu wybieramy tylko zdjęcia, dla dzieci które czytają plan może przybierać formę listy czynności do wykonania.
Plany aktywności usprawniają prace terapeutyczną, są dobrym rozwiązaniem zarówno dla młodszych jak i starszych dzieci. Pozwalają w sposób czytelny dla dziecka przekazać mu jakie są nasze oczekiwania wobec niego oraz jak będzie wyglądała jego aktywność w danym momencie dnia. Sprawdzają się także w warunkach domowych, są formą pracy przystępną dla rodzica. I choć może pojawić się obawa, że nabywane za pośrednictwem planów aktywności umiejętności, są wykonywane przez dzieci mechanicznie, to warto pamiętać, że ich założeniem jest usamodzielnienie dziecka w danym zakresie, a wykorzystywanie ich może być tylko etapem w procesie nauczania.
